Tętniak mózgu to rodzaj powiększenia lub nadmiernej rozwiniętej tętnicy mózgowej, który powstaje w wyniku osłabienia ściany naczynia krwionośnego. Tętniaki mózgu są z reguły asymptomatyczne, ale mogą prowadzić do poważnych powikłań, takich jak krwotok podpajęczynówkowy, który może stanowić zagrożenie dla życia. W zależności od lokalizacji i wielkości tętniaka, leczenie może obejmować leczenie farmakologiczne, embolizację, stereotaktyczne operacje neurochirurgiczne lub otwarte operacje. Wczesna diagnoza i leczenie są kluczowe dla zapobiegania potencjalnie tragicznym skutkom tętniaka mózgu.
Co to jest tętniak mózgu i jakie są jego przyczyny?
Tętniak mózgu (tętniak wewnątrzczaszkowy lub tętniak naczyń mózgowych) jest chorobą tętnic mózgu. Tętniak powstaje wówczas, gdy jedna z warstw budujących tętnicę ulegnie w jednym miejscu osłabieniu. Płynąca pod ciśnieniem krew wypycha na zewnątrz osłabiony fragment tętnicy, tworząc uwypuklenie, które z czasem powiększa się i może pęknąć.
Nie wyjaśniono jeszcze dlaczego tętniaki powstają tylko u niektórych osób, a u innych nie występują. Wśród przyczyn tętniaka mózgu wymienia się przede wszystkim wrodzone nieprawidłowości budowy ściany tętnic i miażdżycę. Niekiedy tętniaki mózgu powstają w następstwie zmian zapalnych w ścianie tętnicy. Dzieje się tak zwykle w związku z zaczopowaniem światła naczynia przez zakażoną skrzeplinę.
Jedna z teorii mówi, że przyczyną powstania tętniaka mózgu jest wrodzona nieprawidłowość budowy tętnic mózgowych, polegająca na tym, że w rozwidleniu tętnicy mniej jest włókien mięśniowych i sprężystych. Takie miejsce jest słabsze i pod wpływem wysokiego ciśnienia krwi ulega stopniowemu uwypukleniu.
Kilka przyczyn powstawania tętniaków:
- nieprawidłowości rozwojowe w okolicy koła tętniczego mózgu,
- nadciśnienie tętnicze,
- stany zapalne w ścianach naczyń,
- czynniki dziedziczne.
Tętniaki powstają przez dłuższy czas, stąd najczęściej wykrywa się je w czwartej, piątej i szóstej dekadzie życia, a tylko sporadycznie występują u noworodków.
Tętniak mózgu może pęknąć.
Najczęstszą przyczyną pęknięcia tętniaka jest podwyższone ciśnienie tętnicze. Sytuacje powodujące wzrost ciśnienia tętniczego – na przykład wysiłek fizyczny – są częstą przyczyną pęknięcia tętniaka mózgu i krwotoku podpajęczynówkowego. Innym częstym powodem jest uraz głowy.
Ciśnienie tętnicze powoduje pęknięcie osłabionej tętnicy, powodując krwotok wewnątrzczaszkowy. Określa się go mianem krwotoku podpajęczynówkowego, ponieważ najczęściej krew wypływa z pękniętej tętnicy do przestrzeni pomiędzy mózgiem i błoną pokrywającą mózg – nazywaną oponą pajęczą. Rzadziej krew może także wypływać wprost do struktur mózgu, tworząc krwiak śródmózgowy, lub do komór mózgu.
Istnieją dwa rodzaje tętniaków mózgu:
- workowate – stanowiące ok. 80% wszystkich tętniaków,
- wrzecionowate – występujące znacznie rzadziej.
Tętniaki workowate stanowią do 80% wszystkich tętniaków mózgu. W części przypadków są to zmiany mnogie. Dodatkowo, w porównaniu z tętniakami wrzecionowatymi, pękają znacznie częściej. Ryzyko pęknięcia jest istotnie większe w przypadku tętniaków mózgu o większych rozmiarach, a szczególnie tętniaków olbrzymich. Tętniaki workowate zbudowane są z szyi i worka, zbliżonego kształtem do kuli.
Tętniaki wrzecionowate zlokalizowane są przede wszystkim na tętnicy podstawnej i środkowej mózgu, w przeciwieństwie do tętniaków workowatych, które typowo umiejscawiają się w miejscu podziału tętnic. Przyczyną ich powstawania są przeważnie zmiany miażdżycowe. Spotyka się je zatem głównie u osób w zaawansowanym wieku, choć mogą się pojawić także i u ludzi młodych po przebytych zapaleniach naczyń tętniczych, bądź w chorobach tkanki łącznej.
Jakie są objawy tętniaka mózgu?
Do momentu pęknięcia ściany i wylania się krwi do otaczających tkanek tętniak mózgu często nie daje żadnych objawów. Niekiedy duży tętniak mózgu może uciskać sąsiednie struktury i dawać objawy podobne do guza mózgu – bóle głowy, różne deficyty neurologiczne w zależności od lokalizacji struktur, na które uciska.
Ryzyko pęknięcia tętniaka mózgu zależy głównie od jego właściwości, ale także od czynników ryzyka związanych z pacjentem. Kobiety i pacjenci w starszym wieku są w większym stopniu zagrożeni pęknięciem tętniaka mózgu. Istotna jest także predyspozycja rodzinna.
Część tętniaków daje nieswoiste objawy, takie jak:
- ból głowy,
- poszerzenie jednej źrenicy,
- podwójne widzenie,
- opadanie powieki.Najczęściej chorzy dowiadują się jednak o obecności tętniaka w momencie jego pęknięcia, czyli krwawienia podpajęczynówkowego. Na początku pojawia się nagły i bardzo silny ból głowy, często określany przez osoby doświadczające go jako najsilniejszy w życiu. Mogą się także dołączyć inne objawy, takie jak uczucie sztywności karku, światłowstręt, nudności i wymioty. U części chorych dochodzi do utraty przytomności, niedowładów czy zaburzeń mowy, a w stanach bardzo ciężkich – do śpiączki czy nawet śmierci.
Często do pęknięcia tętniaka mózgu dochodzi w trakcie dużych wysiłków fizycznych, sytuacji stresowych czy aktywności seksualnej.
Co robić w przypadku wystąpienia objawów tętniaka?
Większość tętniaków mózgu jest bezobjawowa i jeśli nie zostaną przypadkowo znalezione w trakcie diagnostyki obrazowej mózgowia (np. angiografii tomografii komputerowej czy rezonansu magnetycznego) nie są wykrywane.
Zdarza się, że pierwsze krwawienie z tętniaka nie jest duże, a objawy po krótkim czasie ustępują. Typowo towarzyszy temu silny ból głowy, światłowstręt, uczucie sztywności karku. Należy wówczas jak najszybciej wezwać pogotowie ratunkowe, które zabierze chorego do szpitala, ponieważ może nastąpić kolejne krwawienie, często poważniejsze od pierwszego i zwiększające ryzyko śmierci. Należy pamiętać, iż w przypadku wstąpienia objawów krwawienia podpajęczynówkowego należy unikać wysiłku fizycznego. Oczekując na transport do szpitala pacjent powinien leżeć! Pęknięcie tętniaka jest sytuacją zagrażającą życiu i może prowadzić do poważnych powikłań.
Jak lekarz ustala rozpoznanie?
Diagnostyka tętniaków mózgu niepowodujących objawów klinicznych polega na wykonaniu angiografii tomografii komputerowej lub angiografii rezonansu magnetycznego. Wprawdzie nadal „złotym standardem” pozostaje badanie angiograficzne z podaniem kontrastu przez cewnik wprowadzony do naczynia, ale jest to badanie inwazyjne i nie powinno się go wykonywać w przypadku braku ewidentnych wskazań. U niektórych pacjentów, zwłaszcza w sytuacji, gdy wyniki badania angio-TK lub angio-MR nie pozwalają jednoznacznie odpowiedzieć, czy u pacjenta występuje tętniak, wykonuje się tradycyjną angiografię subtrakcyjną naczyń mózgowych, która jest najdokładniejszą metodą badania.
Po wykonaniu tych badań lekarz specjalista diagnostyki obrazowej i radiologii ustala rozpoznanie. Następnym krokiem jest konsultacja z neurochirurgiem lub neuroradiologiem zabiegowym, którzy podejmują decyzję o leczeniu zabiegowym, bądź o okresowych badaniach kontrolnych mających na celu ocenę ewentualnego powiększania się tętniaka.
W przypadku pęknięcia tętniaka dochodzi do wylania się krwi do przestrzeni otaczającej mózg, czyli krwawienia podpajęczynówkowego Rozpoznaje się je na podstawie typowego wywiadu i badań obrazowych. Czasem jednak w TK głowy krwotok podpajęczynówkowy nie jest widoczny. Wówczas wykonuje się punkcję lędźwiową i ocenia się płyn mózgowo-rdzeniowy, w którym jednoznacznie można stwierdzić cechy krwotoku.
Jakie są metody leczenia tętniaka?
Istnieją dwie metody leczenia tętniaków naczyń mózgowych: operacyjne założenie klipsa na szyję tętniaka (operacja z otwarciem czaszki) lub niewymagający otwarcia czaszki zabieg neuroradiologiczny – tak zwaną embolizację, czyli wypełnienie tętniaka sprężynkami przez cewnik, który wprowadza się przez tętnicę udową w pachwinie. O sposobie leczenia decyduje zespół lekarski wspólnie z chorym; w skład zespołu wchodzą neurochirurg i radiolog interwencyjny. Wybierając jedną z dwóch wyżej opisanych metod postępowania, zespół lekarski bierze pod uwagę wiele czynników, takich jak położenie tętniaka, jego wielkość, kształt, szerokość szyi i przyległych naczyń oraz określa ryzyko zabiegowe.
Niezmiernie istotna w przebiegu choroby, rokowaniu, a także decyzji o planowanym leczeniu, jest wielkość tętniaka. Ponadto, należy pamiętać, że wymiar ich nie jest stały – tętniaki mogą się powiększać, stąd w przypadku podjęcia decyzji o nieleczeniu tętniaka zalecane jest okresowe wykonywanie badań obrazowych, aby ocenić jego wielkość.
Czy tętniaka da się wyleczyć?
Chirurgiczne zaklipsowanie lub wewnątrznaczyniowa embolizacja pozwalają na trwałe wyłączenie tętniaka z krążenia, co można określić jako wyleczenie. Należy pamiętać, iż niekiedy w trakcie embolizacji tętniak nie jest całkowicie wypełniany sprężynkami. W takiej sytuacji pacjent będzie wymagał kolejnej embolizacji, aby tętniak został całkowicie wyłączony z krążenia. W trakcie zabiegu lekarz wykonujący embolizację wie czy tętniak został całkowicie wypełniony sprężynkami i jeżeli nie zostanie całkowicie wypełniony, poinformuje o tym pacjenta i ustali termin kolejnego etapu zabiegu.
W przypadku leczenia wyłączenia tętniaka z krążenia, nie jest konieczne wdrażanie żadnego dalszego leczenia, ani wykonywanie okresowych badań obrazowych. Jeżeli jednak podjęta zostanie decyzja o obserwacji, okresowo wykonuje się badania obrazowe, aby upewnić się, że średnica tętniaka się nie powiększa. Decyzję o kolejnym badaniu obrazowym podejmuje się w każdym przypadku indywidualnie, początkowo zwykle wykonuje się je co 6–12 miesięcy. Pacjent pozostaje wówczas pod opieką poradni, zwykle neurochirurgicznej.
Jeżeli potrzebujesz konsultacji lekarskiej zapraszamy do CM Macromedica. W naszym Centrum Medycznym konsultują, kwalifikują do operacji doświadczeni specjaliści – neurochirurdzy.