PCOS może być dziedziczny oraz może występować u kobiet, u których doszło do nadmiernej ekspozycji na hormony męskie w życiu płodowym. Zwiększone ryzyko pojawienia się zaburzeń obserwuje się u kobiet z nadwagą lub otyłych, prowadzących niezdrowy tryb życia, u których wcześnie rozpoczął się proces dojrzewania.
Czym jest zespół policystycznych jajników?
Zespół policystycznych jajników – PCOS jest to zaburzenie dotyczące kobiet w wieku rozrodczym. Nazwa zespołu pochodzi od charakterystycznego obrazu jajników w USG, w których występuje wiele pęcherzyków. Mechanizm powstawania zespołu jest złożony, na jego rozwinięcie się mają wpływ czynniki genetyczne, endokrynologiczne, metaboliczne oraz środowiskowe.
Zespół charakteryzuje się występowaniem cykli bezowulacyjnych oraz nadprodukcją męskich hormonów płciowych – androgenów, które są przyczyną zmian w organizmie kobiety. Insulinooporność jest problemem, który często towarzyszy PCOS, mogącym pogarszać przebieg choroby, zwiększając produkcję androgenów. Zwiększone ryzyko pojawienia się zaburzeń obserwuje się u kobiet z nadwagą lub otyłych, prowadzących niezdrowy tryb życia, u których wcześnie rozpoczął się proces dojrzewania.
Nieleczony PCOS może doprowadzić do licznych powikłań związanych z pojawieniem się zaburzeń metabolicznych pod postacią zachwiania równowagi węglowodanowej oraz lipidowej. Wykazano, że rozwijający się zespół policystycznych jajników zwiększa ryzyko rozwinięcia się cukrzycy typu II, chorób układu krążenia, zespołu metabolicznego, nowotworów błony śluzowej macicy.
Jakie są objawy PCOS?
Współistnienie objawów, takich jak zaburzenia menstruacyjne – częste lub rzadkie miesiączki (w odstępach mniejszych niż 21 lub większych niż 35 dni), nagłe zaprzestanie miesiączkowania w wieku przedmenopauzalnym – wtórny brak miesiączki, nadmierne owłosienie w typowych dla mężczyzn miejscach na ciele – okolica twarzy, brodawek sutkowych, pachwin, pleców), trądzik, przetłuszczanie się skóry i włosów, łysienie typu męskiego w postaci tzw. zakoli powinny skłonić do podjęcia diagnostyki w kierunku PCOS.
U części kobiet z zespołem policystycznych jajników w wyniku insulinooporności następuje przyrost masy ciała, czyli tkanka tłuszczowa lokalizuje się w okolicach brzucha, otyłość typu „jabłko”. Należy jednak podkreślić, że również szczupłe kobiety mogą cierpieć na zaburzenia związane z PCOS.
Zespół może być przyczyną niepłodności u około połowy chorujących kobiet ze względu na brak lub rzadkie owulacje. Niektóre z pacjentek mogą doświadczyć zaburzeń w obszarze zdrowia psychicznego – najczęściej depresji i zaburzeń lękowych.
Co robić w przypadku wystąpienia zespołu policystycznych jajników?
Niepokojące objawy zwłaszcza zaburzenia miesiączkowania wymagające zawsze wyjaśnienia mogą sugerować występowanie PCOS. Powinny to skłonić kobietę do wizyty u ginekologa lub ginekologa-endokrynologa. Lekarz podejmie diagnostykę. Często kobiety dowiadują się o zaburzeniu dopiero przy okazji problemów z zajściem w ciążę. Szybkie wdrożenie leczenia oraz zmiana stylu życia pozwala na utrzymanie zaburzenia w ryzach i zmniejszenie wpływu na życie kobiety oraz jej codzienne funkcjonowanie. Zaburzenie powinno być leczone interdyscyplinarnie. Pacjentka powinna znajdować się również pod stałą opieką lekarza rodzinnego, który będzie monitorował ogólny stan zdrowia i ewentualne pojawienie się zmian metabolicznych wymagających podjęcia dodatkowego leczenia i konsultacji specjalistycznych. W przypadku osób otyłych wskazana jest wizyta u dietetyka. Zaburzenia psychiczne w postaci depresji oraz zaburzeń lękowych powinny być odpowiednio leczone, najlepiej pod opieką psychiatry lub/i psychoterapeuty.
Jak lekarz ustala rozpoznanie?
Objawy PCOS są niecharakterystyczne, dlatego podejrzenie choroby wymaga podjęcia diagnostyki, której celem jest również wykluczenie innych zaburzeń powodujących podobne dolegliwości. Początkowo ginekolog rozmawia z pacjentką na temat objawów, bada na fotelu ginekologicznym oraz przeprowadza badania dodatkowe.
Do rozpoznania PCOS wymagane jest spełnienie 2 z 3 kryteriów:
- obecność objawów związanych ze zwiększeniem stężenia androgenów we krwi,
- brak lub rzadka owulacja,
- charakterystyczny, policystyczny obraz jajników w ultrasonografii.Badanie USG przezpochwowe jest obrazową metodą z wyboru w diagnostyce policystycznych jajników. Podczas badania lekarz ogląda jajniki.
Wszystkie badania hormonalne należy wykonywać w pierwszej fazie cyklu, między 3. a 5. dniem od pierwszego dnia miesiączki. Obejmują one pomiar stężenia testosteronu, SHBG (białka wiążącego hormony płciowe), androstendionu i dehydroepiandrosteronu (DHEA-S) oraz gonadotropin i hormonu folikulotropowego (FSH). Ustalenie, czy u danej kobiety zachodzą cykle owulacyjne możliwe jest dzięki oznaczeniu stężenia progesteronu w drugiej fazie cyklu.
W badaniach dodatkowych wykorzystuje się test OGTT, który polega na zmierzeniu stężenia glukozy na czczo, a następnie po 2 godzinach od spożycia 75 g roztworu glukozy, który pozwala na ocenę gospodarki węglowodanowej.
Każdorazowo niezbędne jest wykluczenie innych zaburzeń hormonalnych: zespołu Cushinga, chorób tarczycy, wrodzonego przerostu nadnerczy, hiperprolaktynemii, akromegalii oraz obecności guzów wydzielających męskie hormony płciowe.
Jakie są metody leczenia PCOS?
U osób otyłych leczenie PCOS powinno rozpocząć się od modyfikacji stylu życia: utraty masy ciała poprzez zmianę diety, niezdrowych żywieniowych nawyków i podjęcia regularnej aktywności fizycznej przynajmniej 3–4 razy w tygodniu. Wskazane jest stosowanie diety opierającej się na produktach o niskim indeksie glikemicznym z planowaniem regularnych posiłków obfitych w warzywa oraz owoce.
W przypadku nieskuteczności takiego postępowania konieczne jest przejście do leczenia farmakologicznego, które dobierane jest w zależności od tego, jaki efekt pacjentka chce osiągnąć.
Kobietom, które nie planują w najbliższym czasie zajść w ciążę w celu redukcji objawów oraz ryzyka powikłań proponuje się dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne. Czasami stosuje się same antyandrogeny, które znoszą objawy zwiększonego stężenia androgenów we krwi, jednak taka terapia jest możliwa jedynie przy zabezpieczeniu pacjentki przed zajściem w ciążę – leki te mogą wpływać uszkadzająco na płód.
W przypadku leczenia niepłodności głównym celem jest powrót cykli owulacyjnych. Spośród leków obecnie najczęściej stosuje się cytrynian klomifenu. W przypadku nieskuteczności terapii rozważa się indukcję owulacji za pomocą gonadotropin, a w dalszej kolejności zapłodnienie pozaustrojowe.
Lekiem wykorzystywanym pomocniczo u wszystkich kobiet w leczeniu PCOS jest metformina, która pomaga w utrzymaniu prawidłowej równowagi metabolicznej. Stosowana łącznie ze zmianą stylu życia zapobiega powikłaniom zespołu policystycznych jajników.
Zespół policystycznych jajników jest chorobą, w przypadku której można zapobiegać jedynie objawom. Zaprzestanie leczenia zwykle sprawia, że dolegliwości nawracają. W przypadku niepłodności spowodowanej zaburzeniami hormonalnymi w wyniku PCOS prawdopodobieństwo powodzenia w postaci zajścia w ciążę i urodzenia dziecka po zmianie trybu życia oraz zastosowaniu odpowiedniej terapii jest stosunkowo wysokie.
Jeżeli potrzebujesz konsultacji lekarskiej zapraszamy do CM Macromedica. W naszym Centrum Medycznym konsultują, wykonują badania USG i inne tylko doświadczeni specjaliści – ginekolodzy.