Zakażenie układu moczowego to obecność bakterii w drogach moczowych. W prawidłowych warunkach drogi moczowe powyżej zwieracza pęcherza moczowego są jałowe, jednak w niektórych sytuacjach dochodzi do wnikania drobnoustrojów i namnażania w drogach moczowych, co stanowi przyczynę stanu zapalnego.

Co to jest i jakie są przyczyny?

Zdecydowana większość przypadków to zapalenie pęcherza moczowego. Znacznie poważniejsze jest zakażenie spowodowane wniknięciem bakterii poprzez moczowód do jednej lub obu nerek, co powoduje rozwój odmiedniczkowego zapalenia nerek. Jeżeli nie ma objawów zakażenia, a badania wykazują obecność bakterii, mówimy o bakteriomoczu bezobjawowym. U ciężarnych bakteriomocz bezobjawowy wymaga leczenia, gdyż u wielu z nich w późniejszym okresie ciąży zakażenie rozszerzy się na górne drogi moczowe i wystąpią objawy odmiedniczkowego zapalenia nerek.

Zakażenie układu moczowego występuje znacznie częściej u kobiet niż u mężczyzn, ze względu na krótką cewkę moczową oraz małą odległość pomiędzy odbytem a ujściem cewki moczowej.

W ciąży występują dodatkowe czynniki sprzyjające występowaniu zakażeń układu moczowego. Powiększająca się macica powoduje ucisk na moczowody, co utrudnia odpływ moczu z nerek. Objawia się to poszerzeniem miedniczki nerkowej i kielichów. Może być widoczne w obu nerkach, jednak jest znacznie częstsze po stronie prawej i występuje u ok. 90% ciężarnych kobiet. W badaniu USG widoczne może być już od 10. tygodnia ciąży, poszerzenie miedniczki powiększa się wraz z zaawansowaniem ciąży. Pod wpływem zmian hormonalnych zmniejsza się również napięcie mięśni moczowodów i miedniczek, co dodatkowo sprzyja zastojowi moczu i ułatwia rozwój zakażeń układu moczowego. Ponadto

Przyczyną zakażenia układu moczowego najczęściej jest bakteria Escherichia coli, nazywana potocznie pałeczką kałową, gdyż powszechnie występuje w jelicie grubym. Bakteria ta może się przedostać z odbytu do ujścia cewki moczowej, następnie do pęcherza, a w rzadszych przypadkach jeszcze wyżej, do jednej lub obu nerek. W pojedynczych przypadkach stwierdza się inne bakterie, jak Klebsiella, Proteus, Enterobacter, Staphylococcus.

W ciąży może również dojść do kolonizacji dróg moczowych przez tzw. paciorkowce grupy B. Nie wywołują one zakażenia układu moczowego, ale ich obecność w układzie moczowym świadczy o kolonizacji również pochwy, co stanowi zagrożenie dla dziecka, które może ulec zakażeniu podczas porodu. U około 25% zdrowych kobiet występuje nosicielstwo paciorkowców grupy B w pochwie. Obecność tych bakterii w pochwie lub odbytnicy u kobiety ciężarnej przed porodem jest wskazaniem do odpowiedniego postępowania profilaktycznego i leczenia, aby zapobiec zakażeniu noworodka.

Jak się objawia oraz jak postępować?

Bakteriomocz bezobjawowy to zakażenie układu moczowego, nie wywołuje żadnych dolegliwości i objawów. Jest to rodzaj nosicielstwa bakterii w cewce moczowej i pęcherzu.

Typowe objawy ostrego zapalenia pęcherza to ból lub pieczenie podczas oddawania moczu, konieczność częstego lub natychmiastowego oddawania moczu, pobolewanie w dole brzucha. Może wystąpić czerwone lub ciemnobrunatne zabarwienie moczu spowodowane obecnością krwi (krwiomocz), co jest wynikiem zapalenia błony śluzowej pęcherza. Niektóre z tych objawów, jak częstsze parcie na pęcherz, częstsze oddawanie moczu oraz oddawanie moczu w nocy występują w prawidłowej ciąży bez zakażenia układu moczowego. Dlatego na zapalenie pęcherza wskazuje pojawianie się dodatkowych objawów, jak pieczenie lub ból podczas oddawania moczu, ból w dole brzucha, zmiana koloru moczu (ciemny lub czerwony) lub wyraźnie częstsze oddawanie moczu niż przed paru dniami.

Gdy wystąpi odmiedniczkowe zapalenie nerek, zwykle pojawia się gorączka, często z dreszczami, ból w okolicy nerki po jednej stronie lub obu stronach, brak apetytu, nudności, wymioty oraz ogólne złe samopoczucie. Ból częściej występuje po stronie prawej, gdyż częściej dochodzi do zakażenia nerki prawej. Objawy zakażenia nerki mogą wystąpić po kilku dniach objawów zapalenia pęcherza lub mogą wystąpić nagle.

Rozpoznanie

Bakteriomocz bezobjawowy rozpoznaje się, jeżeli nie ma objawów zakażenia układu moczowego, ale w posiewie moczu wykonanym dwa razy obecne są bakterie jednego typu i ich liczba przekracza 100 000 w 1 mililitrze moczu.

Aby wyniki badania moczu były prawdziwe, próbki moczu należy pobrać prawidłowo. Najczęściej mocz do badań uzyskuje się z tzw. środkowego strumienia, w odpowiedni sposób, tak aby nie uległa zanieczyszczeniu bakteriami znajdującymi się w okolicy cewki moczowej.

Jeżeli kobieta nie jest zdolna samodzielnie prawidłowo pobrać próbki moczu do badań, to zwykle uzyskuje się ją, wprowadzając jednorazowo cewnik do pęcherza.

Zgłaszane przez ciężarną dolegliwości oraz objawy pozwalają podejrzewać lub rozpoznać zapalenie pęcherza lub odmiedniczkowe zapalenie nerek. Ból podczas wstrząsania okolicy nerki (poprzez lekkie uderzenie pięścią) może świadczyć o zakażeniu nerki (tzw. objaw Goldflama). Badanie ginekologiczne oraz ocena rozwoju płodu należy przeprowadzić u każdej ciężarnej z objawami zakażenia układu moczowego. W każdym przypadku wykonuje się ogólne badanie moczu i posiew moczu. W moczu może również występować krew oraz białko. Wynik posiewu zwykle jest dostępny po około 48 godzinach i wskazuje czy w badanym moczu są bakterie, jakiego typu oraz jak liczne. Jeżeli liczba jednego typu bakterii przekracza 1000 w 1 mililitrze moczu u ciężarnej z objawami zakażenia, to wynik taki potwierdza obecność zakażenia. W takich przypadkach określa się również wrażliwość bakterii na antybiotyki (tzw. antybiogram), co pomaga lekarzowi wybrać odpowiednie leczenie.

Niekiedy wstępne badanie moczu wykonuje się tzw. testem paskowym. Jeżeli badanie paskowe wskazuje na obecność leukocytów lub bakterii, to wynik jest dodatni i należy wykonać badanie moczu i posiew moczu w laboratorium.

U każdej ciężarnej z objawami zakażenia wykonuje się również podstawowe badania krwi (morfologia krwi, stężenie kreatyniny, elektrolitów, glukozy we krwi).

Jeśli lekarz podejrzewa obecność nieprawidłowości w układzie moczowym lub powikłań, może zlecić wykonanie badań obrazowych (zwykle jest to USG nerek i dróg moczowych).

Sposoby leczenia

U kobiety w ciąży należy leczyć zakażenie układu moczowego również wtedy, gdy nie ma objawów zakażenia, a o jego obecności świadczy tylko dodatni wynik posiewu moczu (bakteriomocz bezobjawowy).

Nie wszystkie antybiotyki mogą być bezpiecznie stosowane w okresie ciąży i w każdym przypadku o leczeniu decyduje lekarz. Bezpieczne jest leczenie amoksycyliną i cefaleksyną bez względu na okres ciąży oraz nitrofurantoiną z wyjątkiem pierwszego trymestru oraz paru tygodni bezpośrednio przed rozwiązaniem. Nie wolno w czasie ciąży przyjmować antybiotyków z grupy fluorochinolonów, gdyż mogą powodować wady rozwojowe płodu.

Leczenie antybiotykiem w przypadku zapalenia pęcherza lub bakteriomoczu bezobjawowego zwykle trwa 7 dni, ale lekarz może zalecić leczenie 10–14-dniowe. Wyraźna poprawa zwykle występuje po 2–3 dniach leczenia. Po 1–2 tygodniach po zakończeniu antybiotyku należy wykonać kontrolny posiew moczu.

Leczenie w szpitalu i stosowanie początkowo antybiotyków dożylnie zazwyczaj konieczne jest w przypadku odmiedniczkowego zapalenia nerek. Chore wymagają ścisłej obserwacji ze względu na zagrożenie przedwczesnym porodem oraz często dożylnego nawadniania. Antybiotyk początkowo stosuje się empirycznie, a po uzyskaniu wyniku posiewu moczu dobiera się na podstawie wyniku antybiogramu, czyli wrażliwości bakterii na antybiotyki.

W takich przypadkach całe leczenie zwykle trwa 10–14 dni, w szpitalu do trwałego ustąpienia dolegliwości i gorączki, a następnie w domu. Po tygodniu lub dwóch od zakończenia leczenia antybiotykiem należy wykonać kontrolny posiew moczu.

Powikłania zakażenia układu moczowego mogą być stanami zagrożenia życia, np. sepsa, roponercze, ropień nerki lub okołonerkowy. Zwykle są następstwem istniejących wcześniej nieprawidłowości dróg moczowych, np. kamica moczowa, stan po operacji dróg moczowych, cewnik w drogach moczowych. Konieczne jest wtedy leczenie urologiczne w celu zapewniania odpływu moczu, drenażu ropni, a niekiedy konieczne może być usunięcie zakażonej nerki (nefrektomia).

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

U kobiet w ciąży konieczne jest wykonanie posiewu moczu na początku ciąży, zwykle zleca się go podczas pierwszej kontrolnej wizyty, ale nie później niż w 12.–16. tygodniu ciąży. Celem jest wykrycie bakteriomoczu bezobjawowego i leczenie go, aby zapobiec poważniejszym postaciom zakażenia układu moczowego.

Ponadto należy dbać o odpowiednią higienę, unikać zaparć, skutecznie i do końca opróżniać pęcherz moczowy, nie przetrzymywać moczu, przyjmować dużą ilość płynów.

Instagram Macromedica | Facebook Macromedica | ZnanyLekarz