Jęczmień charakteryzuje się bolesnym, ograniczonym obrzękiem powieki i obecnością guzka zapalnego, któremu towarzyszy zaczerwienienie. Początkowym objawem może być obrzęk i zaczerwienienie powieki. Gradówka objawia się w postaci niebolesnego guzka w obrębie powieki.
Co to są jęczmień i gradówka?
Jęczmień to ogólne określenie ostrego, miejscowego zakażenia powiek. Można wyróżnić jęczmień zewnętrzny – obejmuje mieszki włosowe rzęs i jęczmień wewnętrzny – rozwija się w gruczołach tarczkowych Meiboma. Gruczoły tarczkowe Meiboma produkują łojową wydzielinę i znajdują się w głębi powieki w tzw. tarczce. W powiece górnej znajduje się ich 30–40, natomiast w dolnej – 20–30. Ujścia gruczołów Meiboma znajdują się w brzegach powiek. W przypadku zapalenia tych gruczołów lub ich nieprawidłowego funkcjonowania dochodzi do ich pogrubienia i zablokowania odpływu wydzieliny łojowej. W dalszej kolejności następuje wtórne zakażenie.
W 90–95% przypadków jęczmień wywołany jest przez zakażenie gronkowcami, niekiedy przez inne drobnoustroje chorobotwórcze. Jęczmienie częściej występują u dorosłych niż u dzieci. .
Gradówka to miejscowe, przewlekłe zapalenie o charakterze ziarniniaka tłuszczowego. Mechanizm powstawania gradówek polega na przenikaniu do tarczki nadmiaru wydzieliny łojowej zgromadzonej na skutek zablokowania ujść gruczołów łojowych, co wywołuje reakcję zapalną.
Jakie są objawy?
Jęczmień charakteryzuje się bolesnym, ograniczonym obrzękiem powieki i obecnością guzka zapalnego, któremu towarzyszy zaczerwienienie. Początkowym objawem może być obrzęk i zaczerwienienie powieki. Jęczmienie mogą być jedno lub dwustronne, pojedyncze lub mnogie. Jęczmień nie powoduje zaburzeń widzenia.
Gradówka objawia się w postaci niebolesnego guzka w obrębie powieki. Duże gradówki mogą niekiedy uciskać rogówkę i wywoływać niezborność rogówkową, czyli astygmatyzm. Może to zaburzać ostrość wzroku zarówno do dali, jak i z bliska.
Rozpoznanie
Rozpoznanie ustala się na podstawie wywiadu i badania klinicznego. Lekarz ogląda powiekę, gałkę oczną i tkanki wokół oczodołu. W badaniu stwierdza się obecność ograniczonego obrzęku, zaczerwienienia, tkliwości i guzka, niekiedy z widocznym ropnym czopem prześwitującym przez skórę. Jeśli jęczmienia lub gradówki nie widać gołym okiem, można je wyczuć dotykiem. Przy badaniu należy zwrócić uwagę, czy nie stwierdza się cech trądziku różowatego. Podwyższona temperatura i powiększenie węzłów chłonnych wskazują na chorobę ogólną. Należy wówczas brać pod uwagę zapalenie tkanek oczodołu.
Sposoby leczenia
W większości przypadków jęczmienie pękają samoistnie w ciągu 1–2 tygodni. Mechaniczne otwarcie jęczmienia przyspiesza proces gojenia. Jeśli jęczmień obejmuje mieszek włosowy rzęsy, można ją delikatnie wyrwać, co powoduje otwarcie jęczmienia. W przypadku dużych zmian nacięcia powinien dokonywać wyłącznie lekarz.
Należy stosować okłady rozgrzewające i masaże. Miejscowo podaje się antybiotyki w postaci kropli ocznych lub maści.
W razie pojawienia się gorączki, złego samopoczucia, tkliwości powiększonych regionalnych węzłów chłonnych oraz objawów uogólnionego zakażenia podejrzewa się bakteriemię, zapalenie tkanek oczodołu i rozpoczyna antybiotykoterapię ogólną. U dzieci konieczna jest wówczas hospitalizacja.
Najczęstszym powikłaniem jęczmienia jest jego przejście w postać przewlekłą. Tworzy się wówczas gradówka, która powoduje kosmetyczne zniekształcenie powieki i powstanie bezbolesnego guzka. Leczenie gradówki ma charakter chirurgiczny i polega na jej otwarciu od strony spojówki tarczkowej, wyłyżeczkowaniu zawartości i usunięciu włóknistej torebki, która ją otacza. Możliwe jest leczenie polegające na podawaniu do gradówki zastrzyków zawierających kortykosteroidy. Wiąże się to jednak z ryzykiem trwałego odbarwienia skóry lub jej atrofii w miejscu wstrzyknięcia.
Jeśli gradówka nawraca w tym samym miejscu, należy wykluczyć nowotwór, a zwłaszcza raka gruczołu łojowego. Ten typ złośliwego nowotworu należy podejrzewać w przypadku „gradówki” nawracającej w tym samym miejscu. Takiemu guzkowi powieki, zwykle u starszych pacjentów, może towarzyszyć utrata rzęs.
Rokowanie w przypadku typowych jęczmieni jest dobre. Najczęściej goją się one bez pozostawienia blizn. Częste są jednak nawroty choroby. Jęczmienie mogą ponownie się pojawiać nawet przy prawidłowo prowadzonym leczeniu zachowawczym lub chirurgicznym, zwłaszcza jeśli pacjenci z zapaleniem brzegów powiek nie dbają w wystarczający sposób o ich higienę. Zapalenie brzegów powiek jest stanem, którego z reguły nie daje się trwale wyleczyć, podobnie jak, będącego często jego przyczyną, łojotoku czy trądziku różowatego. Pacjentów z trądzikiem różowatym należy kierować na leczenie dermatologiczne.
Mimo powszechnie panującego przekonania nie ma ewidentnych dowodów, że stosowane kosmetyki powodują lub nasilają chorobę, należy jednak rozważyć rezygnację ze stosowania dotychczasowego opakowania kosmetyków do makijażu, kremów do powiek lub płynów do oczu, bo mogą być zakażone.
Jak uniknąć zachorowania?
Podstawę do rozwoju jęczmieni stanowi zwykle przewlekłe zapalenie brzegów powiek. W leczeniu, a zwłaszcza w zapobieganiu nawrotom jęczmienia ważne jest odpowiednie oczyszczanie brzegów powiek.
Higiena brzegów powiek obejmuje:
- codzienne rozgrzewanie powiek za pomocą okładów o najwyższej, dobrze tolerowanej temperaturze (pozwalają na upłynnienie zalegającej na brzegach powiek wydzieliny),
- masaż powiek połączony z lekkim ich uciskaniem (wydzielina zostaje usunięta z gruczołów),
- oczyszczenie brzegów powiek (dostępnymi w aptekach bez recepty jednorazowymi, hipoalergicznymi chusteczkami (np. Blephaclean) lub wacikami nasączonymi odpowiednim płynem (np. Blephasol)
W trakcie zakażeń oczu należy bezwzględnie zrezygnować z noszenia soczewek kontaktowych.