Nadczynność tarczycy w ciąży to stan, w którym gruczoł tarczowy produkuje nadmierne ilości hormonów tarczycowych w czasie ciąży. Może to mieć wpływ zarówno na zdrowie matki, jak i rozwój płodu.
Co to jest nadczynność tarczycy i jakie są jej przyczyny?
Nadczynność tarczycy to zaburzenie, w przebiegu którego tarczyca produkuje za dużo hormonów w stosunku do potrzeb organizmu. Najczęstszą przyczyną nadczynności tarczycy u kobiet w ciąży jest choroba Gravesa i Basedowa..
Wśród innych rzadszych przyczyn, oprócz wola guzkowego nadczynnego i guzka autonomicznego, należy wymienić duże stężenia gonadotropiny łożyskowej. Największe stężenia tego hormonu stwierdza się pod koniec I trymestru ciąży (10.–12. tydzień), następnie stężenie to ulega zmniejszeniu. Łożyskowy hormon hCG może pobudzać tarczycę do zwiększonej produkcji hormonów, dlatego u około 20% zdrowych kobiet w ciąży w I trymestrze obserwuje się zmniejszenie stężenia TSH poniżej dolnej granicy normy. Bardzo duże stężenia hCG mogą spowodować rozwój nadczynności tarczycy u ciężarnych, która zwykle ma łagodny i przemijający charakter. W ciężkich przypadkach tyreotoksykozy ciężarnych mogą wystąpić uporczywe wymioty – stan taki określa się jako niepowściągliwe wymioty ciężarnych.
Jakie są objawy nadczynności tarczycy w ciąży?
U kobiet, które jeszcze nie zaszły w ciążę, objawy nadczynności tarczycy są typowe. W okresie ciąży objawy nadczynności tarczycy mogą być czasami trudne do rozpoznania; niektóre z nich, takie jak osłabienie, nerwowość, niepokój, rozdrażnienie, uczucie gorąca lub wzmożona potliwość, mogą występować również w przebiegu prawidłowej ciąży. Do bardziej charakterystycznych objawów nadczynności tarczycy można zaliczyć zwiększenie częstotliwości rytmu serca oraz zmniejszenie masy ciała lub brak jej oczekiwanego zwiększenia.
Nadczynność tarczycy w przebiegu choroby Gravesa i Basedowa u kobiet ciężarnych jest niekorzystna zarówno dla matki, jak i płodu. U matki nieleczona nadczynność tarczycy może prowadzić do rozwoju nadciśnienia tętniczego i stanu przedrzucawkowego. U noworodków matek ze źle kontrolowaną nadczynnością tarczycy powikłania obejmują m.in. małą masę urodzeniową i wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrastania. U płodu mogą również wystąpić zaburzenia czynności tarczycy – zarówno jej nadczynność (w przebiegu której przeciwciała stymulujące tarczycę przenikają przez łożysko od matki do płodu i pobudzają tarczycę płodu do nadmiernej produkcji hormonów), jak i niedoczynność. W związku z tymi możliwymi powikłaniami w leczeniu nadczynności tarczycy u kobiet w ciąży konieczna jest współpraca między ginekologiem/położnikiem i endokrynologiem.
Jak lekarz ustala rozpoznanie?
Potwierdzenie nadczynności tarczycy wymaga wykonania badań hormonalnych. Interpretacja wyników tych badań jest jednak utrudniona ze względu na zmiany stężeń hormonów zachodzące w przebiegu prawidłowej ciąży.
Jeżeli wynik oznaczenia stężenia TSH jest nieprawidłowy, konieczne jest oznaczenie stężenia wolnych hormonów tarczycy. Nadczynność tarczycy rozpoznaje się, jeżeli zmniejszonemu stężeniu TSH towarzyszy zwiększone stężenie FT4 i/lub FT3 w surowicy. W przypadkach wątpliwych można oznaczyć stężenia TT4 i TT3.
W przypadku rozpoznania nadczynności tarczycy lekarz będzie się starał ustalić jej przyczynę, co ma istotne znaczenie przy podejmowaniu decyzji o metodzie leczenia. Pomocne są następujące badania:
- USG tarczycy – w przypadku choroby Gravesa i Basedowa można stwierdzić zmniejszoną echogeniczność tarczycy,
- oznaczenia miana przeciwciał przeciwtarczycowych w surowicy, zwłaszcza przeciwciał przeciwko receptorowi TSH (anty-TSHR) – zwiększone stężenie anty-TSHR jest charakterystyczne dla choroby Gravesa i Basedowa,
- biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (BACC) tarczycy – wykonywana jest w przypadku stwierdzenia zmian ogniskowych tarczycy.
W okresie ciąży nie wolno wykonywać badań scyntygraficznych.
Jakie są sposoby leczenia?
Leczenie nadczynności tarczycy zależy od jej przyczyny oraz od stopnia nasilenia, dlatego najlepszą metodę leczenia ustala się indywidualnie w przypadku każdej pacjentki, biorąc pod uwagę dobro matki i płodu. Ponadto leczenie nadczynności tarczycy wymaga stałej opieki endokrynologa i ginekologa, przestrzegania zaleceń lekarskich, regularnych kontrolnych wizyt u lekarza i regularnego przyjmowania leków.
- Tyreotoksykoza indukowana ciążą – występuje głównie w I trymestrze i samoistnie ustępuje w późniejszym okresie. Zwykle objawy nadczynności tarczycy nie są bardzo nasilone i często leczenie nie jest konieczne. W przypadku ciężkiej tyreotoksykozy i niepowściągliwych wymiotów ciężarnych stosuje się leczenie farmakologiczne – leki przeciwtarczycowe.
- Choroba Gravesa i Basedowa – nadczynności tarczycy w przebiegu choroby Gravesa i Basedowa nie należy lekceważyć. W I trymestrze obserwuje się nasilenie objawów nadczynności tarczycy, w kolejnych następuje na ogół stopniowe złagodzenie objawów. W okresie poporodowym nadczynność tarczycy często ulega ponownemu zaostrzeniu.
W leczeniu nadczynności tarczycy w przebiegu choroby Gravesa i Basedowa stosuje się głównie tyreostatyki. Ogólną zasadą jest stosowanie tyreostatyków w najmniejszej skutecznej dawce – w ten sposób unika się niedoczynności tarczycy u matki i płodu. Lekarze dobierają dawkę tyreostatyku na podstawie wyników badania klinicznego, badań hormonalnych oraz badania USG płodu. W ciężkich przypadkach choroby Gravesa i Basedowa lub w przypadku wystąpienia niebezpiecznych działań ubocznych leków przeciwtarczycowych w II trymestrze można rozważać leczenie operacyjne. Leczenie jodem promieniotwórczym w okresie ciąży i karmienia jest bezwzględnie przeciwwskazane.
Po porodzie dawkę leku przeciwtarczycowego często trzeba ponownie zwiększyć. Leczenie tyreostatykiem w odpowiedniej dawce nie stanowi przeciwwskazania do karmienia piersią. Dobową dawkę tyreostatyku należy podzielić na kilka porcji, lek przyjmuje się zaraz po karmieniu i minimum 3 godziny przed kolejnym. Kobieta musi informować pediatrę o swoich chorobach tarczycy w ciąży i po porodzie; podejmie on decyzję o konieczności wykonania badań hormonalnych u noworodka.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
W przypadku tyreotoksykozy ciężarnych po porodzie kobieta jest zdrowa i dalsza kontrola czynności tarczycy zwykle nie jest konieczna. Całkowite wyleczenie w przypadku nadczynności tarczycy w przebiegu choroby Gravesa i Basedowa jest możliwe dzięki leczeniu tyreostatykami. Po leczeniu jodem promieniotwórczym lub po operacji usunięcia tarczycy często występuje niedoczynność tarczycy, która wymaga stałego przyjmowania preparatów tyroksyny do końca życia.
Jeżeli potrzebujesz konsultacji lekarskiej zapraszamy do CM Macromedica. W naszym Centrum Medycznym konsultują doświadczeni specjaliści.