Nietrzymanie moczu to mimowolny, niezależne od świadomej decyzji, wypływ moczu. Jest zawsze nieprawidłowym objawem i wymaga oceny przez lekarza, najczęściej urologa, a w przypadku kobiety również ginekologa.
Co to jest nietrzymanie moczu i jakie są jego przyczyny?
Produkowany przez nerki mocz spływa do znajdującego się w dole brzucha pęcherza moczowego, stopniowo go wypełniając. Mocz w pęcherzu może być zatrzymywany dzięki mięśniom dna miednicy, które otaczają cewkę moczową i ją zaciskają. Gdy pęcherz moczowy jest pełny, do mózgu dociera odpowiedni sygnał (pojawia się odczucie potrzeby oddania moczu). Następnie mózg wysyła sygnał do mięśni miednicy, które ulegają rozluźnieniu (nie zamykają już cewki moczowej), a mięśnie pęcherza moczowego ulegają skurczowi, co prowadzi do wydalenia moczu z pęcherza (mikcji).
Nieprawidłowości na którymś z powyższych etapów prowadzą do różnych zaburzeń w oddawaniu moczu, w tym do nietrzymania moczu. Nietrzymanie moczu może być spowodowane chorobami układu nerwowego, ale znacznie częściej jego przyczyną są zaburzenia w obrębie różnych odcinków dróg moczowych.
Jak często występuje?
Nietrzymanie moczu zdarza się w każdym wieku i u obu płci, jednak najczęściej problem ten występuje w osób w wieku starszym i podeszłym. Ponadto nietrzymanie moczu występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn. Powyżej 80. roku życia na nietrzymanie moczu cierpi połowa kobiet i jedna trzecia mężczyzn. Prawdopodobnie tylko co druga osoba z nietrzymaniem moczu zgłasza się z tym problemem do lekarza.
Zagrożenie wystąpieniem nietrzymania moczu jest większe u kobiet i rośnie wraz liczbą ciąż i porodów.
Wystąpieniu nietrzymania moczu dolegliwości sprzyja również otyłość, menopauza, przewlekłe zaparcia oraz przebyte operacje ginekologiczne (np. usunięcie macicy). U mężczyzn nietrzymanie moczu zwykle związane jest z chorobami gruczołu krokowego i ich leczeniem chirurgicznym (np. usunięcie gruczołu krokowego).
Jakie są typy nietrzymania moczu i jak się objawiają?
Podstawowe typy przewlekłego nietrzymania moczu to:
- wysiłkowe nietrzymanie moczu,
- nietrzymanie moczu z nagłym parciem,
- nietrzymanie moczu z przepełnienia.
Najczęściej występuje wysiłkowe nietrzymanie moczu spowodowane osłabieniem mięśni dna miednicy, które nie zaciskają prawidłowo cewki moczowej. Mocz wycieka bezwiednie z pęcherza, gdy rośnie w nim ciśnienie, co najczęściej zdarza się podczas wysiłku fizycznego, ale również w trakcie kaszlu, kichania lub śmiechu.
Nietrzymanie moczu z naglącym parciem spowodowane jest nieprawidłową i nadmierną aktywnością mięśni pęcherza. Występuje, często bardzo silna, potrzeba natychmiastowego oddania moczu i zwykle w ciągu kilku sekund dochodzi do jego wypływu. Do takiego nagłego, intensywnego parcia dochodzi w niektórych sytuacjach. Parcie na pęcherz w tym typie nietrzymania moczu jest bardzo często odczuwalne nie tylko w dzień, ale również w nocy.
Do nietrzymania moczu z naglącym parciem dochodzi, gdy pęcherz kurczy się zbyt wcześnie i nagle, zanim zostanie wypełniony i zanim otrzyma sygnał z mózgu. W większości przypadków przyczyna takiego zachowania pęcherza nie jest znana i lekarz rozpoznaje wówczas tzw. zespół nadpobudliwego pęcherza.
Inne znane przyczyny nietrzymania moczu z naglącym parciem to:
- zapalenie pęcherza,
- choroby neurologiczne,
- u mężczyzn choroby gruczołu krokowego.
Nietrzymanie moczu z powodu przepełnienia pęcherza jest spowodowane przeszkodą w odpływie moczu z pęcherza, który jest wypełniony i często bardzo rozciągnięty, a mocz stale lub okresowo bezwiednie wycieka. Ten typ nietrzymania moczu najczęściej występuje u mężczyzn z powiększonym gruczołem krokowym. Przeszkoda w odpływie moczu oprócz jego nietrzymania może spowodować rozwój nefropatii zaporowej.
Rozpoznanie
Występujące objawy nietrzymania moczu są charakterystyczne i pozwalają wstępnie ustalić typ nietrzymania moczu. Poza typowym badaniem fizykalnym przeprowadza się badanie ginekologiczne u kobiety oraz badanie prostaty palcem u mężczyzny. Wykonuje się badanie ogólne moczu, zwykle podstawowe badania krwi oraz badanie USG układu moczowego, w tym pęcherza.
Jakie są metody leczenia?
Leczenie nietrzymania moczu zależy jego od typu i przyczyny oraz nasilenia dolegliwości. Zawsze najlepiej usunąć przyczynę.
Niezależnie od typu nietrzymania moczu korzystne efekty dają zmiany stylu życia:
- zmniejszenie lub zaprzestanie spożycia alkoholu i kofeiny,
- zmniejszenie masy ciała w przypadku nadwagi i otyłości,
- ograniczenie spożycia płynów w sytuacjach, gdy chcesz uniknąć lub ograniczyć problemy z wypływem moczu.
Nietrzymanie moczu a ćwiczenia mięśni Kegla
W wysiłkowym nietrzymaniu moczu u kobiety bardzo ważne jest wzmocnienie mięśni dna miednicy, co może prowadzić nawet do ustąpienia problemu. Są to tzw. ćwiczenia mięśni dna miednicy.
Istnieją różne sposoby wykonywania tych ćwiczeń i nie wymagają one żadnych specjalnych warunków. Ćwiczenia powinny być wykonywane regularnie, co najmniej 3 razy dziennie co najmniej przez 3 miesiące. Dopiero po takim okresie można oczekiwać poprawy.
Pierwszym etapem jest nauka napinania właściwych partii mięśni. Należy, siedząc z lekko rozsuniętymi kolanami wyobrazić sobie, że w trakcie oddawania moczu próbujemy czynność przerwać, tj. zatrzymać strumień moczu. Mięśnie napinane w tym celu są tymi, które należy ćwiczyć. Pomocne może być wyczucie łagodnego skurczu dwoma palcami wsuniętymi do pochwy.
Ćwiczyć można w pozycji stojącej, siedzącej lub leżącej z lekko rozsuniętymi kolanami. Należy, licząc do pięciu, powoli, maksymalnie mocno napinać mięśnie dna miednicy, a następnie je rozluźnić. Powtórzyć 4 – 5 razy. Następnie wykonać ćwiczenie szybko, licząc do 2 i powtarzając 4 – 5 razy. Należy wykonywać na zmianę serie wolne i szybkie przez 5 minut co najmniej 3 razy dziennie.
Leczenie chirurgiczne
Leczenie chirurgiczne stosuje się przede wszystkim w wysiłkowym nietrzymaniu moczu. Można zastosować różne metody postępowania chirurgicznego, które mają różną skuteczność ale niekiedy nie zapewniają długotrwałego efektu.
Zmiana stylu życia
W nietrzymaniu moczu z naglącym parciem leczenie polega na zmianach stylu życia, tj. zmniejszeniu spożycia alkoholu i kofeiny, zmniejszeniu masy ciała w przypadku nadwagi i otyłości oraz ograniczeniu spożycia płynów w niektórych sytuacjach, ćwiczeniach mięśni dna miednicy oraz odpowiednim „treningu” pęcherza, który prowadzi do rzadszego występowania parcia oraz pozwala go kontrolować. Ćwiczenia w ramach tego treningu muszą być systematyczne, długotrwałe oraz prowadzone pod kontrolą osoby z odpowiednim doświadczeniem w tym zakresie.
Leki
Leki stosuje się w przypadkach, gdy trening pęcherza okazał się niedostatecznie skuteczny. Leki te mogą mieć różne działania niepożądane i muszą być stosowane na zlecenie lekarza i pod jego kontrolą. Inne sposoby nietrzymania moczu stosuje się tylko wtedy, gdy trening pęcherza i leki okażą się nieskuteczne.
W nietrzymaniu moczu z przepełnienia leczenie polega na zapewnieniu dobrego odpływu moczu z pęcherza poprzez usunięcie przeszkody lub wprowadzenie cewnika do pęcherza.
Kontakt skóry krocza z moczem może prowadzić do podrażnienia skóry, wysypki, a nawet poważnych zmian zapalnych. Pomocne są tutaj środki służące do wchłaniania moczu (np. pieluchomajtki, specjalne wkładki) oraz stosowanie na skórę maści chroniących przed odparzeniami.
Właściwie wybrany sposób leczenia oraz systematyczne i prawidłowe wykonywanie zaleconych ćwiczeń sprawiają, że w wielu przypadkach nietrzymanie moczu ustępuje, a prawie zawsze dochodzi do złagodzenia jego objawów.
Co robić, aby uniknąć zachorowania?
Utrzymywanie prawidłowej masy ciała, stosowanie diety zapobiegającej zaparciom, ograniczenie alkoholu i kofeiny oraz regularne ćwiczenia mięśni dna miednicy mogą zapobiec nietrzymaniu moczu u części kobiet. Szczególnie ważne jest wzmocnienie mięśni dna miednicy po porodzie, co u wielu kobiet może zapobiec wysiłkowemu nietrzymaniu moczu w późniejszych latach życia.